قلعه رستم بنایی باشکوه در کویر سیستان است - مجله گیتی رو

بیشتر بخوانیدقلعه رستم | امارتی افسانه ای در کویر سیستان

قضیه چیست؟

سیستان و بلوچستان یکی از بکرترین مناطق کشور است که طبیعت حیرت انگیزش زبان زد خاص و عام است. علاوه بر این طبیعت زیبا، آثار تاریخی این منطقه نیز شهرت زیادی دارند. از تپه های باستانی مربوط به دوران پیش از اسلام گرفته تا آثار دوره اسلامی در شهرهای مختلف آن. یکی از این آثار، قلعه رستم سیستان است.

سیستان و بلوچستان با وسعت و تنوع جغرافیایی، قومی و مذهبی و نیز داشتن مناطق بکر و دست نخورده که از آن به عنوان گنج پنهان و سرزمین ناشناخته ها یاد می شود، ظرفیت و توانمندی بالایی برای جذب گردشگر دارد که در صورت توجه بیشتر و فراهم کردن زیر ساخت ها صنعت گردشگری را متحول خواهد نمود. منطقه سیستان در شمال سیستان و بلوچستان با پنج شهرستان زابل، زهک، هیرمند، نیمروز و هامون علاوه بر مناظر بکر طبیعی چون آب، بیابان، جنگل و مانند آن بهشتی از آثار تاریخی و باستانی کشور است. شاخص ترین اثر باستانی این منطقه شهری با بیش از پنج هزار سال قدمت به نام شهر سوخته است، شهری که در آن آثار شگرف از جمله نخستین چشم مصنوعی دنیا، نخستین انیمیشن دنیا، اولین جراحی جمجمه دنیا و صدها اثر دیگر کشف شده است. این شهر مجهز به سیستم لوله کشی فاضلاب و آب بوده و زندگی در آن قدمتی حدود 2 هزار و 500 ساله دارد.

بیشتر بخوانیددانستنی های شهر سوخته | شهری با پیشینه ای بالغ بر 5000 سال

بنایی دیدنی

قلعه رستم یکی از معروف ترین آثار تاریخی برجای مانده از دوران اسلامی در استان سیستان و بلوچستان است که جنبه افسانه ای گرفته و به نام پهلوان نامدار ایران زمین رستم دستان، نامگذاری شده است. این قلعه با شکوه در حدود 70 کیلومتری جاده اصلی زابل به زاهدان بعد از شهر سوخته خارج از جاده اصلی با طی مسافت چند متری قرار گرفته است. بنای تاریخی قلعه رستم در منطقه حوض دار بنا شده و طبق گفته کارشناسان باستان شناسی اوج دوران شکوه و رونق این قلعه در زمان سلسله صفویه بوده است. در این منطقه بقایای یک شهر باستانی با آجرکاری و ساختمان های متعدد و سردر ورودی، برج نگهبانی و 15 برج دفاعی وجود دارد. عناصر اصلی ساختمان شاه نشین قلعه رستم شامل حیاط مرکزی، ایوان های شمالی و جنوبی، مجموعه ای از اتاق های مختلف در اطراف حیاط مرکزی، ساختمان حاکم نشین و ساختمان امنیتی در سه طبقه که متصل به مجموعه است.

در برخی از اتاق های این قلعه پنجره های مشبک مانندی با قرار دادن خشت ها در کنار یکدیگر بوجود آمده و حصار یا باروی قلعه با استفاده از شرایط طبیعی از شرق به غرب با نقشه چندضلعی نامنظم ساخته شده، قلعه براساس نقشه از پیش مشخص شده اجرا شده با این توجه که ضلع شمالی قلعه بادشکن مناسبی در مقابل بادهای 120 روزه معروف سیستان داشته باشد. بخش شرقی قلعه و روبروی شاه نشین یخدان قرار گرفته است که شامل یک فضای مدور نسبتا وسیعی به ارتفاع 5 متر از سطح زمین است. با فاصله کمی از ارگ شاه نشین اسطبل قرار گرفته است و در پشت آن ساختمان طویلی که بدنه اضلاع آن آخورهایی به ردیف شکل گرفته شده است دیده می شود.

خندقی به عرض 5/7 متر با اندازه های متغیر در برخی مکان ها قلعه را در برگرفته و به دلیل انباشته شدن خاک، عمق خندق چندان زیاد به نظر نمی آید. طبق شرایط اقلیمی و شرایط آب و هوایی و موقعیت استراتژیکی منطقه معماران و سازندگان می بایست دژی مستحکم به منظور بهره برداری های نظامی و مسکونی ایجاد می کردند که مناسب ترین مصالح ساختمانی آن خشت خام بوده، البته در برخی موارد آثار گچ نیز در اتاق ها دیده می شود. دروازه ورودی و 15 برج تدافعی اطراف قلعه برای مقابله با ناملایمات طبیعی ساخته شده است، تیرکش های داخل دیوار و برج ها و کنگره های حصار، شرایط دفاعی قلعه را نشان می دهند.

معماری

با وجود گذشت چند صد سال از ساخت قلعه رستم سیستان، این قلعه تاریخی هنوز هم شکوهش را حفظ نموده است. موقعیت استراتژیک منطقه حوض دار سیستان همچنین آب و هوا و اقلیم این منطقه باعث ساخت قلعه ای مستحکم در آن شده است. قلعه ای که کاربری های نظامی و مسکونی را برای آن متصور شده اند. بیشترین مصالحی که در ساخت قلعه رستم به کار برده اند، خشت خام است.

سر در ورودی قلعه رستم سیستان در جبهه شرقی آن قرار گرفته است. برج های نگهبانی معروف این قلعه که دور تا دور آن را فرا گرفته اند، خندق عمیقی که زمانی دور آن کنده بودند، یخدان قلعه، برخی تاسیسات مسکونی داخل بنا و بخش شاه نشین آن از دیگر عناصر معماری بکار رفته در این بنای تاریخی هستند. عناصری که از برخی از آنها ویرانه هایی باقی مانده و برخی نیز هنوز پابرجا هستند.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان پیرامون اینکه قلعه رستم بنایی باشکوه در کویر سیستان است، گفت: فعالیت های باستان شناسی در قلعه رستم سبب شناسایی و ثبت سه مرحله معماری در این فضا و رسیدن به اطلاعات خوب در زمینه سفال دوران اسلامی دشت سیستان شده است. علیرضا جلالزایی اظهارداشت: این قلعه با مساحت بیش از 22 هزار متر مربع، حصاری به طول 600 متر و 14 برج مدور در پیرامون خود دارد و مصالح آن بطور عمده از خشت خام و چینه است. وی گفت: قدمت این بنا به دوره صفویه بر می شود و سال 1993 ثبت ملی شد.

منبع: همگردی