مهاجرت مهندسی شده برای پیشرفت ایران
به گزارش مجله گیتی رو، تصور کنید غربیان هم زمانی که قاره های آمریکا و استرالیا را با سیل مهاجرت های خویش در مینوردیدند از کم شدن قدرت انسانی و فرار مغز ها میهراسیدند، آیا این سیطره و قدرت سرتاسری نژاد غربی در روزگار ما حاصل میشد؟
برای سفر با تور پوکت همراه ما باشید.
به گزارش گروه مالی خبرنگاران، سالهای سال است که بحثها در رابطه با فرار مغزها و خروج نیروی انسانی ماهر از کشور مطرح میشود به خصوص در دوره اخیر با بروز بحران مالی این مسئله تشدید هم شده است، غالب این صحبت ها اینگونه مطرح میشود که این فرار مغزها تهدیدی برای کشور محسوب میشود، این تهدید یا از دست رفتن سرمایه استعدادی برای همیشه است یا بازگشت افرادی که مخاطرات امنیتی برای کشور به همراه می آورند، اما به این مسئله از زاویه ای دیگر نیز میتوان نگریست، نگاهی فرصت محور و مبتنی بر برخی تجارب تاریخی سایر کشورها که مبتنی بر آن میتوان قدرت بین المللی ایران را افزایش داد، این امر ولی نیازمند یک رفتار سازماندهی شده همگام با ایجاد تشکیلات درست در حاکمیت است. در این یادداشت به برخی از این فرصتها اشاره میکنیم.
عثمانی، غربیان و توسعه تاریخی
اخیرا قراردادی میان ترکیه و دولت ملی لیبی به امضا رسید که بر اساس این قرارداد، ترکیه یک منطقه انحصاری مالی در مدیترانه ایجاد خواهد کرد. این تفاهم نامه همچنین همکاری های نظامی، ایجاد پایگاه مشترک، امنیت دریایی، آموزشی و حمل و نقل را شامل می شود. ترکیه با این تفاهم نامه بر بخش های وسیعی از مدیترانه و آب های شمال آفریقا مسلط خواهد شد. بر اساس این تفاهم نامه ترکیه در این منطقه انحصاری به طول 200 کیلومتر حق اکتشاف و بهره برداری از منابع کف آب که فراتر از آبهای سرزمینی خود و در سواحل لیبی است را دارا خواهد بود.
درست است که ترکیه بر اساس استراتژی تجاری پان طورانیستی و عثمانیستی[1] در پی تسلط بر کل شمال آفریقاست ولی نکته مهم این است که این کشور از قبلتر برای خود در چنین مناطقی یک بستر تاریخی مهیا کرده است، این بستر تاریخی چیزی نیست جز اصالت ترکی 1 و نیم میلیون نفر لیبیایی، جالب است که ترکها بنا بر سنتهای تاریخی یکجاننشینی خود از مهاجرت واهمه ندارند و این یک مزیت بزرگ تاریخی برای آنهاست، به عنوان نفوذ ترکها در صنایع غذایی آلمان نیز از همین مسئله نشات میگیرد همه چیز از 30 اکتبر 1961 با امضای یک توافقنامه ارسال کارگر بین آلمان غربی و ترکیه شروع شد. پیش از آن، چنین توافقنامه هایی با ایتالیا، یونان و اسپانیا منعقد شده بود اما اقتصاد آلمان غربی به سرعت در حال رشد بود و نیاز به نیروی کار بی پایان، به نظر می رسید. صدها هزار ترک پس از واکسیناسیون و تأیید سلامت جسمانی در آنکارا و استانبول سوار قطارهای ویژه می شدند و به آلمان می رفتند. کارگران پس از رسیدن به مونیخ بین شهرک های صنعتی آلمان تقسیم می شدند. ترکها اما الان نفوذ خود را در آلمان پیدا کرده اند تا 5 درصد از جمعیت این کشور را به خود اختصاص داده اند. بزرگترین اقلیت قومی آلمان هم اکنون ترکها هستند.
تصور کنید غربیان هم زمانی که قاره های آمریکا و استرالیا را با سیل مهاجرت های خویش در مینوردیدند از کم شدن قدرت انسانی و فرار مغزها میهراسیدند، آیا این سیطره و قدرت سرتاسری نژاد غربی در روزگار ما حاصل میشد؟ مسئله بزرگ این است که این مهاجرت ها تحت لوای یک ایده سیاسی کلان رخ داده است. این ایده کلان سیاسی بر پایه سه عنصر ذیل پایدار است:
- دیپلماسی اطلاعاتی، امنیتی و رسانه ای
مغز استخوان یک ایده کلان سیاسی، اطلاعات و امنیت است، اطلاعات هماهنگی می آورد و هماهنگی حرکت سیاسی ایجاد میکند، حکومتی که برای مهاجرت شهروندانش برنامه داشته باشد باید برای چنین حوزه هایی بیندیشد، هر ایرانی در هر جای جهان که باشد به صورت بالقوه قابل استفاده است، این استفاده یک استفاده اسم و رسم دار با مهر نهادهای اطلاعاتی نیست؛ بلکه ایرانی ای که برای جذب گردشگر از آن کشور کار میکند خود جنبه ای از این امر است، ایرانی ای که در نهادهای علمی خارجی مشغول پژوهش است یک جنبه از این مسئله است، به صورت کلی هر کنش انسانی را میتوان بر این مدار توصیف کرد، به شرط اینکه یک ایده سیاسی در تمرکز این جریان باشد.
میتوان جریانی از شبکه های اطلاع رسانی ایرانیان خارج از کشور را متصور شد که دائما سیگنال بازارهای داخلی کشورهای خارجی را به داخل کشور منعکس میکنند، بازار داخلی همین که بداند که چه چیزهایی را نمیداند یک قدم از رقبای خارجی جلوتر است.
- دیپلماسی مالی
اساسا سیاست بدون پول شمشیر برّانی ندارد، هر ایرانی در خارج از کشور قادر است تا جریانهای تجاری مشخصی را به سمت داخل کشور هدایت کند، به شرط آنکه ایده سیاسی کشور این حرکت را توسط نهادهای قانونی به رسمیت پذیرفته شده باشد. فرزند همان فرش فروش هامبورگی میتواند فروشنده محصولات هایتک داخلی شود. دیپلماسی مالی البته تنها آن ایرانی خارج از کشور نیست، بلکه یک پای دیگر قصه در داخل کشور و ایجاد زیرساختهای تجاری قوی نظیر سازوکارهای مالی قوی و مواردی اینچنین است. به عنوان مثال در توسعه سواحل مکران نباید تنها به ایجاد توانایی های صنعتی و بندری در این منطقه اکتفا کرد بلکه باید سازوکارهای مالی ساحلی را نیز باید مد نظر قرار داد.[2]
- دیپلماسی علمی و فکری
در جهان ترکیه و چین دو پایه قبلی را دارند ولی به دلیل ضعف های اساسی در ایده های فرهنگی و فکری توانایی هژمونیک در حد و اندازه غرب را ندارند، بر خلاف این دو کشور، ایران این پایه سوم را دارد ولی در دو پایه قبلی در سطوح بین الملل با چالشهایی روبروست، در واقع بن مایه پویایی این حرکت کلان سیاسی حرکت علمی و فکری و فرهنگی است.
راهبرد گذرگاه جهان
هم اکنون در دوره ای زندگی میکنیم که کشوری مانند چین راهبرد جاده ابریشم را پیش گرفته است، ترکیه نیز قدم در راستا احیای امپراطوری عثمانی گذاشته است، این ایده ها حاوی گزاره هایی امنیتی، سیاسی و مالی هستند. ایران نیز باید به یک تصویر از آینده خود برسد، به نظر میرسد این تصویر کلی راهبرد گذرگاه جهان باشد، ایران باید ثابت کند جهان بدون ایران یعنی هیچ، همه به گذرگاه جهانی ایران نیاز دارند وگرنه چرخه های تجاری جهانی به خوبی کار نخواهد کرد. این راهبرد دو پایه دارد:
- بسط انسانی در جهان که در موارد فوق الذکر به آنها اشاره شد
- بسط و تحول دریایی و فضایی، که در مطالب آینده پرداخته خواهد شد
یکی از پتانسیلهای بهره برداری از پایه اول ایرانیان خارج از کشور هستند، صادق حسین جابری انصاری معاون امور مجلس و ایرانیان وزارت امور خارجه ما حداقل حدود 4 میلیون مهاجر ایرانی داریم که در کشورهای مختلف جهان اقامت دارند و غالباً دارای پیوندهای نزدیک با سرزمین خود هستند. در مورد رقم سرمایه مادی ایرانیان خارج از کشور ارزیابی دقیقی وجود ندارد اما به طور تقریبی و اجمالی به رقم هایی از یک و نیم تا دو تریلیون دلار اشاره شده است.
دولت در سه ماهه اول سال جاری برای ایجاد یک شغل بیش از 440 میلیون تومان هزینهپیش بینی کرده بود. طبق آخرین برآوردها حدود سه میلیون و 200 هزار نفر بیکار در کشور وجود دارد که درواقع هزینه ایجاد شغل برای این تعداد حدود 1,408,000,000,000,000 تومان (1408 میلیارد تومان) است. در حالی که همان طور که گفته شد مبلغ سرمایه ایرانیان خارج از کشور حدود 26,0000 هزار میلیارد تومان است که درواقع با این مبلغ می توان 18 برابر آمار بیکاران در کشور شغل ایجاد کرد. هرچند باید گفت که این محاسبات به خودی خود و فارغ از بررسی سایر جوانب امر اعم از ایجاد شغل پایدار و یا متغیر بودن هزینه اشتغال در بخش های مختلف فاقد اعتبار است، اما با این حال به طور تقریبی بزرگی عددی که می تواند اقتصاد ایران را دگرگون کند؛ مشخص خواهد شد.
ایرانیان در خارج از کشور پیوند ناگسستنی با ایران دارند و با آنچه حوزه تمدنی و فرهنگی و تاریخی ایران تلقی می شود؛ ارتباط عمیقی دارند و به طور خلاصه ایران دوست هستند. حتی اگر مواضع سیاسی خاصی هم دارند، در مسائلی که مرتبط با هویت، موجودیت و کشور ایران است آن مواضع را وارد بازی خود نمی کنند. اینکه می بینید کسی از مقامات سابق رژیم پهلوی، با هزینه خود از موضوع هسته ای و سیاست هسته ای ایران در رسانه های غربی حمایت می کند، این جز پیوند با سرزمین و مسئله ایران چیزی دیگری نیست، به رغم همه مسائلی که آن فرد دارد و انتقادهایی که به او وارد است.
با توجه به تکثر گروه های ایرانیان خارج از کشور و احتمالات استفاده از آن ها به عنوان ابزار نفوذ، بهره بردن از این قشر ناممکن نیست ولی در صورت نبود برنامه مشخص و سیاست گذاری قوی پر چالش است، علاوه بر این در صورت تقویت دیپلماسی مالی در کشور می توان از با شبکه سازی ایرانیان خارج از کشور منافع تجاری بین المللی زیادی را برای کشور ایجاد کرد، درست مانند استفاده ترکیه از ترکهای ساکن در آلمان که صنایع غذایی این کشور را در دست گرفته اند.
بهره سخن
اینکه هر اتفاقی فرصت باشد یا تهدید به دریچه دید ما بستگی دارد، به نظر میرسد مهاجرت ایرانیان به کشورهای خاص پایه هایی برای آینده قدرت ایران باشند.
[1] پیشتر اینجا توضیح دادیم: https://rahbordemoaser.ir/fa/news/23546/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%AC%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B1%D9%82%DB%8C%D8%A8-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D9%BE%D8%A7%D9%86-%D8%B7%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%B3%D9%85-%D8%AA%D8%A7-%D9%85%D8%A7%D8%A6%D9%88%D8%B3%D8%A7%D9%85-%D9%88-%D8%B1%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D9%85
[2] در اینجا به صورت مفصل تر توضیح داده شده است: https://rahbordemoaser.ir/fa/news/30534/%D9%85%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%84%DA%A9%D9%88%D9%85%D9%88%D8%AA%DB%8C%D9%88-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86
منبع: راهبرد معاصر
به گزارش گروه مالی خبرنگاران، سالهای سال است که بحثها در رابطه با فرار مغزها و خروج نیروی انسانی ماهر از کشور مطرح میشود به خصوص در دوره اخیر با بروز بحران مالی این مسئله تشدید هم شده است، غالب این صحبت ها اینگونه مطرح میشود که این فرار مغزها تهدیدی برای کشور محسوب میشود، این تهدید یا از دست رفتن سرمایه استعدادی برای همیشه است یا بازگشت افرادی که مخاطرات امنیتی برای کشور به همراه می آورند، اما به این مسئله از زاویه ای دیگر نیز میتوان نگریست، نگاهی فرصت محور و مبتنی بر برخی تجارب تاریخی سایر کشورها که مبتنی بر آن میتوان قدرت بین المللی ایران را افزایش داد، این امر ولی نیازمند یک رفتار سازماندهی شده همگام با ایجاد تشکیلات درست در حاکمیت است. در این یادداشت به برخی از این فرصتها اشاره میکنیم.
عثمانی، غربیان و توسعه تاریخی
اخیرا قراردادی میان ترکیه و دولت ملی لیبی به امضا رسید که بر اساس این قرارداد، ترکیه یک منطقه انحصاری مالی در مدیترانه ایجاد خواهد کرد. این تفاهم نامه همچنین همکاری های نظامی، ایجاد پایگاه مشترک، امنیت دریایی، آموزشی و حمل و نقل را شامل می شود. ترکیه با این تفاهم نامه بر بخش های وسیعی از مدیترانه و آب های شمال آفریقا مسلط خواهد شد. بر اساس این تفاهم نامه ترکیه در این منطقه انحصاری به طول 200 کیلومتر حق اکتشاف و بهره برداری از منابع کف آب که فراتر از آبهای سرزمینی خود و در سواحل لیبی است را دارا خواهد بود.
درست است که ترکیه بر اساس استراتژی تجاری پان طورانیستی و عثمانیستی[1] در پی تسلط بر کل شمال آفریقاست ولی نکته مهم این است که این کشور از قبلتر برای خود در چنین مناطقی یک بستر تاریخی مهیا کرده است، این بستر تاریخی چیزی نیست جز اصالت ترکی 1 و نیم میلیون نفر لیبیایی، جالب است که ترکها بنا بر سنتهای تاریخی یکجاننشینی خود از مهاجرت واهمه ندارند و این یک مزیت بزرگ تاریخی برای آنهاست، به عنوان نفوذ ترکها در صنایع غذایی آلمان نیز از همین مسئله نشات میگیرد همه چیز از 30 اکتبر 1961 با امضای یک توافقنامه ارسال کارگر بین آلمان غربی و ترکیه شروع شد. پیش از آن، چنین توافقنامه هایی با ایتالیا، یونان و اسپانیا منعقد شده بود اما اقتصاد آلمان غربی به سرعت در حال رشد بود و نیاز به نیروی کار بی پایان، به نظر می رسید. صدها هزار ترک پس از واکسیناسیون و تأیید سلامت جسمانی در آنکارا و استانبول سوار قطارهای ویژه می شدند و به آلمان می رفتند. کارگران پس از رسیدن به مونیخ بین شهرک های صنعتی آلمان تقسیم می شدند. ترکها اما الان نفوذ خود را در آلمان پیدا کرده اند تا 5 درصد از جمعیت این کشور را به خود اختصاص داده اند. بزرگترین اقلیت قومی آلمان هم اکنون ترکها هستند.
تصور کنید غربیان هم زمانی که قاره های آمریکا و استرالیا را با سیل مهاجرت های خویش در مینوردیدند از کم شدن قدرت انسانی و فرار مغزها میهراسیدند، آیا این سیطره و قدرت سرتاسری نژاد غربی در روزگار ما حاصل میشد؟ مسئله بزرگ این است که این مهاجرت ها تحت لوای یک ایده سیاسی کلان رخ داده است. این ایده کلان سیاسی بر پایه سه عنصر ذیل پایدار است:
- دیپلماسی اطلاعاتی، امنیتی و رسانه ای
مغز استخوان یک ایده کلان سیاسی، اطلاعات و امنیت است، اطلاعات هماهنگی می آورد و هماهنگی حرکت سیاسی ایجاد میکند، حکومتی که برای مهاجرت شهروندانش برنامه داشته باشد باید برای چنین حوزه هایی بیندیشد، هر ایرانی در هر جای جهان که باشد به صورت بالقوه قابل استفاده است، این استفاده یک استفاده اسم و رسم دار با مهر نهادهای اطلاعاتی نیست؛ بلکه ایرانی ای که برای جذب گردشگر از آن کشور کار میکند خود جنبه ای از این امر است، ایرانی ای که در نهادهای علمی خارجی مشغول پژوهش است یک جنبه از این مسئله است، به صورت کلی هر کنش انسانی را میتوان بر این مدار توصیف کرد، به شرط اینکه یک ایده سیاسی در تمرکز این جریان باشد.
میتوان جریانی از شبکه های اطلاع رسانی ایرانیان خارج از کشور را متصور شد که دائما سیگنال بازارهای داخلی کشورهای خارجی را به داخل کشور منعکس میکنند، بازار داخلی همین که بداند که چه چیزهایی را نمیداند یک قدم از رقبای خارجی جلوتر است.
- دیپلماسی مالی
اساسا سیاست بدون پول شمشیر برّانی ندارد، هر ایرانی در خارج از کشور قادر است تا جریانهای تجاری مشخصی را به سمت داخل کشور هدایت کند، به شرط آنکه ایده سیاسی کشور این حرکت را توسط نهادهای قانونی به رسمیت پذیرفته شده باشد. فرزند همان فرش فروش هامبورگی میتواند فروشنده محصولات هایتک داخلی شود. دیپلماسی مالی البته تنها آن ایرانی خارج از کشور نیست، بلکه یک پای دیگر قصه در داخل کشور و ایجاد زیرساختهای تجاری قوی نظیر سازوکارهای مالی قوی و مواردی اینچنین است. به عنوان مثال در توسعه سواحل مکران نباید تنها به ایجاد توانایی های صنعتی و بندری در این منطقه اکتفا کرد بلکه باید سازوکارهای مالی ساحلی را نیز باید مد نظر قرار داد.[2]
- دیپلماسی علمی و فکری
در جهان ترکیه و چین دو پایه قبلی را دارند ولی به دلیل ضعف های اساسی در ایده های فرهنگی و فکری توانایی هژمونیک در حد و اندازه غرب را ندارند، بر خلاف این دو کشور، ایران این پایه سوم را دارد ولی در دو پایه قبلی در سطوح بین الملل با چالشهایی روبروست، در واقع بن مایه پویایی این حرکت کلان سیاسی حرکت علمی و فکری و فرهنگی است.
راهبرد گذرگاه جهان
هم اکنون در دوره ای زندگی میکنیم که کشوری مانند چین راهبرد جاده ابریشم را پیش گرفته است، ترکیه نیز قدم در راستا احیای امپراطوری عثمانی گذاشته است، این ایده ها حاوی گزاره هایی امنیتی، سیاسی و مالی هستند. ایران نیز باید به یک تصویر از آینده خود برسد، به نظر میرسد این تصویر کلی راهبرد گذرگاه جهان باشد، ایران باید ثابت کند جهان بدون ایران یعنی هیچ، همه به گذرگاه جهانی ایران نیاز دارند وگرنه چرخه های تجاری جهانی به خوبی کار نخواهد کرد. این راهبرد دو پایه دارد:
- بسط انسانی در جهان که در موارد فوق الذکر به آنها اشاره شد
- بسط و تحول دریایی و فضایی، که در مطالب آینده پرداخته خواهد شد
یکی از پتانسیلهای بهره برداری از پایه اول ایرانیان خارج از کشور هستند، صادق حسین جابری انصاری معاون امور مجلس و ایرانیان وزارت امور خارجه ما حداقل حدود 4 میلیون مهاجر ایرانی داریم که در کشورهای مختلف جهان اقامت دارند و غالباً دارای پیوندهای نزدیک با سرزمین خود هستند. در مورد رقم سرمایه مادی ایرانیان خارج از کشور ارزیابی دقیقی وجود ندارد اما به طور تقریبی و اجمالی به رقم هایی از یک و نیم تا دو تریلیون دلار اشاره شده است.
دولت در سه ماهه اول سال جاری برای ایجاد یک شغل بیش از 440 میلیون تومان هزینهپیش بینی کرده بود. طبق آخرین برآوردها حدود سه میلیون و 200 هزار نفر بیکار در کشور وجود دارد که درواقع هزینه ایجاد شغل برای این تعداد حدود 1,408,000,000,000,000 تومان (1408 میلیارد تومان) است. در حالی که همان طور که گفته شد مبلغ سرمایه ایرانیان خارج از کشور حدود 26,0000 هزار میلیارد تومان است که درواقع با این مبلغ می توان 18 برابر آمار بیکاران در کشور شغل ایجاد کرد. هرچند باید گفت که این محاسبات به خودی خود و فارغ از بررسی سایر جوانب امر اعم از ایجاد شغل پایدار و یا متغیر بودن هزینه اشتغال در بخش های مختلف فاقد اعتبار است، اما با این حال به طور تقریبی بزرگی عددی که می تواند اقتصاد ایران را دگرگون کند؛ مشخص خواهد شد.
ایرانیان در خارج از کشور پیوند ناگسستنی با ایران دارند و با آنچه حوزه تمدنی و فرهنگی و تاریخی ایران تلقی می شود؛ ارتباط عمیقی دارند و به طور خلاصه ایران دوست هستند. حتی اگر مواضع سیاسی خاصی هم دارند، در مسائلی که مرتبط با هویت، موجودیت و کشور ایران است آن مواضع را وارد بازی خود نمی کنند. اینکه می بینید کسی از مقامات سابق رژیم پهلوی، با هزینه خود از موضوع هسته ای و سیاست هسته ای ایران در رسانه های غربی حمایت می کند، این جز پیوند با سرزمین و مسئله ایران چیزی دیگری نیست، به رغم همه مسائلی که آن فرد دارد و انتقادهایی که به او وارد است.
با توجه به تکثر گروه های ایرانیان خارج از کشور و احتمالات استفاده از آن ها به عنوان ابزار نفوذ، بهره بردن از این قشر ناممکن نیست ولی در صورت نبود برنامه مشخص و سیاست گذاری قوی پر چالش است، علاوه بر این در صورت تقویت دیپلماسی مالی در کشور می توان از با شبکه سازی ایرانیان خارج از کشور منافع تجاری بین المللی زیادی را برای کشور ایجاد کرد، درست مانند استفاده ترکیه از ترکهای ساکن در آلمان که صنایع غذایی این کشور را در دست گرفته اند.
بهره سخن
اینکه هر اتفاقی فرصت باشد یا تهدید به دریچه دید ما بستگی دارد، به نظر میرسد مهاجرت ایرانیان به کشورهای خاص پایه هایی برای آینده قدرت ایران باشند.
[1] پیشتر اینجا توضیح دادیم: https://rahbordemoaser.ir/fa/news/23546/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%AC%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B1%D9%82%DB%8C%D8%A8-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D9%BE%D8%A7%D9%86-%D8%B7%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%B3%D9%85-%D8%AA%D8%A7-%D9%85%D8%A7%D8%A6%D9%88%D8%B3%D8%A7%D9%85-%D9%88-%D8%B1%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D9%85
[2] در اینجا به صورت مفصل تر توضیح داده شده است: https://rahbordemoaser.ir/fa/news/30534/%D9%85%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%84%DA%A9%D9%88%D9%85%D9%88%D8%AA%DB%8C%D9%88-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86
منبع: راهبرد معاصر
منبع: خبرگزاری دانشجو