کتابخانه عمومی استاد ابراهیم دهگان به کتابهای خطی و نسخ قدیمی اختصاص یافته است - مجله گیتی رو

گذشتگان ما همواره بر نگارش وقایع و رخدادهای تاریخی برای انتقال به نسل های آینده کوشش بسیاری داشتند و امروز اسناد و کتب تاریخی به جای مانده از آنها گویای این دغدغه مندی نیاکان ماست.

تاریخ همواره روشن و واضح نیست، هیچوقت نبوده است، همواره پر از رازهای سر به مهر و سوالات فراوانی است که پاسخی برای آنها وجود ندارد و تنها یک چراغ است که می تواند این ظلمات نادانسته ها را به نور دانایی روشن کند و آن میراث مکتوب است، چراغ هایی روشن و تابناک برگرفته از قلم دانشمندان، تاریخ نگاران و اندیشمندان کهن که به سختی و مرارت بسیار، حوادث تاریخی، علوم و کشفیات، دانش در رشته های گوناگون و افسانه ها و سنن و جلوه های فرهنگی اقوام را برای آیندگان بی خبر از همه جا جمع آوری نموده و به یادگار گذاشته اند.

شاید اگر همت دانشمندان، تاریخ نگاران، جغرافیدانان، محدثان، اندیشمندان علوم گوناگون و البته پس از همه آنها علاقمندان به حفظ و نگهداری از میراث مکتوب نبود، آیندگان مجبور بودند چرخ را بارها اختراع نمایند یا هیچ سندی برای اثبات مالکیت قوم خود بر یک خطه، یک دستاورد علمی یا حتی یک تمدن کهن در دست نداشته باشند، هرچند، میراث مکتوب که گاه قدمتش به چند هزار سال می رسد، خود دستاوردی تمدنی و اثباتی بر انتساب به یک فرهنگ کهن و مایه افتخار است.

ایران کهن که سابقه تمدنی آن به چند هزار سال می رسد، از جمله سرزمین هایی است که بواسطه پروراندن دانشمندان و اندیشمندان بسیار و آفرینش تمدنی بس کهن که بواسطه کوشش و زحمت وافر همان دانشمندان و اندیشمندان و البته تاریخ نگاران مکتوب و گواهی شده، سهم عظیمی در بنیان گذاری و رشد و ترقی تمدن بشری داشته و یکی از کمترین وظایف نسل امروز، شاید، نگهداری از میراث مکتوبی است که هر یک همانند چراغی بخشی از ظلمات تاریخ و جاده ای از مسیر دانایی را روشن نموده اند، گویی تاریخ در جان این کتاب ها زنده مانده و با تورق آنها می توان در سالیان دور قدم برداشت.

اهمیت ویژه و آسیب پذیری بیش از حد این آثار گرانقدر، در کنار کمیاب بودن شان باعث شده که در تمام جهان اهتمام ویژه ای برای حفظ این کتب به کار گرفته گردد.

19 اردیبهشت روز بزرگداشت شیخ کلینی (نویسنده کتاب الکافی) در تقویم کشور به عنوان روز اسناد ملی و میراث مکتوب نامگذاری شده تا تاکیدی بر اهمیت این میراث معنوی و سرمایه های بزرگ ملی باشد که تاریخ را در مقابل دیدگان ما قرار داده اند.

ایران به علت قدمت خود، دوره های تاریخی بسیاری را پشت سر گذاشته و کتب گرانسنگ تاریخی سندی است بر آنچه بر این سرزمین گذشته است. خوشبختانه دغدغمندان بسیاری در این کشور وجود داشته و دارند که برای حفظ میراث مکتوب کشور کوشش نموده اند و امروز در گوشه و کنار این کشور می توان مجموعه ها، کتابخانه ها و مراکز بسیاری را یافت که این میراث کهن در آنها حفظ و حراست می گردد.

در استان مرکزی نیز بخشی از کتابخانه عمومی استاد ابراهیم دهگان به کتاب های خطی و نسخ قدیمی اختصاص یافته که به لحاظ تاریخی و قدمت، ارزش بی نظیری دارند.

محمد سعیدی فر، کارشناس اسناد، نسخ خطی و نفایس چاپی استان مرکزی اظهار کرد: در سال 1387، اداره کل کتابخانه های عمومی استان مرکزی در محل کتابخانه استاد ابراهیم دهگان فضایی را برای جمع آوری کتب قدیمی که در سطح کتابخانه های عمومی استان قرار داشت، اختصاص داد، چرا که احتیاج بود این کتب قدیمی و در معرض آسیب به شکل درستی محافظت شوند و به همین علت تالار مفاخر راه اندازی شد.

وی اضافه کرد: در سال 1397 نهاد کتابخانه های عمومی کشور تصمیم به ایجاد بخشی تحت عنوان منابع نفیس در تمام استانها گرفت و پیرو این تصمیم، تالار مفاخر استان مرکزی به بخش اسناد، نسخ خطی و نفایس چاپی تغییر نام داد.

سعیدی فر پیرامون اینکه کتابخانه عمومی استاد ابراهیم دهگان به کتابهای خطی و نسخ قدیمی اختصاص یافته است، اعلام کرد: در پی این تغییر نام، کتابداران مخصوص این کتابها و منابع نفیس، تحت آموزش قرار گرفتند، چرا که کار کردن با این منابع احتیاجمند تخصص ویژه ای است.

وی با بیان اینکه بخش نفایس چاپی این مجموعه در استان مرکزی به چهار حوزه نسخ خطی، کتاب چاپ سنگی، چاب سربی و روزنامه ها و نشریات قدیمی تقسیم می گردد، گفت: بیشترین کتابها از مجموعه اهدایی استاد ابراهیم دهگان جمع آوری شده است و از طرف مرحوم استاد محمود عدلی اراکی، مرحوم شریعتمدار ساوجی، مرحوم استاد حسین واعظ زاده تهرانی و...نیز کتابهایی به این بخش اهدا شده است.

سعیدی فر با اشاره به اینکه 609 نسخه خطی در این مجموعه وجود دارد، اضافه کرد: تعداد کتب چاپ سنگی در این بخش به 2330 جلد، کتب چاپ سربی به 3480 جلد و نشریات و روزنامه های قدیمی به 1500 مجلد می رسد. قدیمی ترین کتاب موجود در این بخش، یکی از کتب خطی مربوط به سال 718 هجری قمری است.

وی محتوای کتاب های قدیمی را مذهبی، تاریخ، ادبیات و فلسفه و منطق با زمینه مذهبی (منطق و فلسفه اسلامی) دانست و گفت: این کتابها و منابع به علت قدمت و آسیبهای وارده از زمان کتابت تا به امروز احتیاجمند شرایط نگهداری خاصی هستند.

کارشناس اسناد، نسخ خطی و نفایس چاپی استان مرکزی توضیح داد: در نگهداری این منابع بحث دما و رطوبت بسیار مهم است و نوسان در دما و رطوبت آسیب جدی به کتابها وارد می نمایند. دمای بالا باعث رشد حشرات و تخم ریزی در محیط می گردد و باید دما در همه فصول سال بین 18 تا 23 درجه سانتیگراد باشد، بعلاوه فضا نیز باید رطوبتی معادل 48 تا 53 درصد داشته باشد، چرا که رطوبت بالا باعث کپک زدن و رطوبت پایین نیز باعث خشک شدن و پودر شدن کاغذها می گردد به همین علت مسئله دما و رطوبت بسیار اهمیت دارد و وجود کتب های قدیمی و تاریخی در کتابخانه های شخصی که شرایط دمایی و رطوبتی استاندارد را ندارند، سبب تسریع در بروز آسیب در کتاب ها می گردد و عملا زودتر در معرض نابودی قرار می گیرند.

وی تاکید نمود: این منابع تاریخی سرمایه و میراث مکتوب کشور بشمار می روند و احتیاج است که با نگاه تخصصی به آنها توجه گردد، به همین علت بخش منابع نفیس استان مرکزی می تواند برترین گزینه برای حفظ این سرمایه ملی باشد و مجموعه داران باید به این بخش اعتماد نمایند و به اهدای کتاب ترغیب شوند. کتابهای اهدایی برای همواره در این مجموعه باقی می ماند، خارج نمی گردد و دست کسی هم داده نمی گردد و تنها اسکن این کتب در اختیار علاقمندان و پژوهشگران قرار می گیرد.

کارشناس اسناد، نسخ خطی و نفایس چاپی استان مرکزی با اشاره به دیجیتال سازی منابع موجود در بخش نفایس چاپی استان مرکزی، گفت: دسترسی فیزیکی به این کتابها به علت آسیب رسیدن به آنها ممنوع است، به همین علت کتابها به روش استاندارد و درست، طی فرآیندی تخصصی دیجیتال سازی می گردد و در مراجعه برای استفاده از این نسخ، فقط نسخه دیجیتال در اختیار افراد قرار میگیرد.

وی در مورد بازسازی کتابهای قدیمی اظهار کرد: بازسازی کتابهای آسیب دیده، کاری به شدت تخصصی و احتیاجمند آموزش و تجربه است، به همین علت نهاد کتابخانه های عمومی کشور برنامه ای را برای جمع آوری کتاب های قدیمی آسیب دیده از سطح کشور ترتیب داده است که براساس آن، کتابها به وسیله کتابخانه ملی تعمیر و بازسازی می گردد. کتابهای آسیب دیده استان مرکزی، شناسایی و جداسازی شده است و براساس اولویت بندی نهاد کتابخانه های عمومی کشور، استانها کتابها را تحت تدابیر ویژه به کتابخانه ملی جهت بازسازی ارسال می نماید.

سعیدی فر در مورد فضای فعلی این بخش در کتابخانه استاد دهگان اراک و درخصوص لزوم تبدیل این بخش به یک فضای نمایشگاهی جهت سهولت در بازدید اظهار کرد: کتابخانه مرکزی اراک در حال ساخت است و در این فضا، بخش ویژه ای در طبقه منفی یک به منابع نفیس استان اختصاص داده شده است که دارای مخزن اصلی کتاب ها، سالن بزرگ برای نمایش کتاب ها، دیجیتال سازی و عکس برداری است و در واقع، این بخش به شکل خاصی کارشناسی شده و قطعا یکی از بخش های ویژه کتابخانه مرکزی خواهد بود و بازدید برای عموم نیز مهیا خواهد شد. امیدواریم که در یک سال آینده این بخش تکمیل و کتابهای نفیس، نسخ خطی و قدیمی استان به این کتابخانه منتقل می گردد.

اینکه در استان مرکزی، یک فضای هرچند کوچک و محدود به نگهداری از میراث مکتوب و نسخه های خطی و کتب قدیمی اختصاص یافته است، اتفاقی بسیار ارزشمند است اما متاسفانه فضای کنونی در شان و شایسته این گنجینه ارزشمند تاریخی نیست، هر چند که پس از ساخت کتابخانه مرکزی اراک که سالهاست روند احداث آن به طول انجامیده، این نسخ به فضای مناسب منتقل می گردد اما ضروری است که پیش از انتقال، طراحی فضا و شرایط نمایش این کتابهای ارزشمند به خوبی انجام گیرد، چرا که قطعا پس از انتقال نمیتوان به فکر ایجاد یک فضای نمایشگاهی یا موزه مانند بود.

تعداد این کتابها به مقدار ای است که میتوان یک نمایشگاه شکیل از میراث مکتوب را در استان مرکزی راه اندازی کرد، بعلاوه قطعا هنوز نسخ چاپی قدیمی بسیاری در اختیار مجموعه داران کتاب است که می توانند آنها را به این مجموعه اهدا نمایند تا ضمن غنی سازی مجموعه نفایس چاپی استان، از هر گونه آسیب و گزند و خطری در امان باشند.