آرشیوهای مردمی: قبرستان خاموش اسناد ملی - مجله گیتی رو

اسناد ملی بخش مهمی از حافظه تاریخی و مدارکی اصیل و قابل استناد برای روشن شدن زوایای مختلف تاریخ هستند. این اسناد امروزه به علت ناشناخته بودن برای مردم و عدم آگاهی آن ها از تعریف سند و ارزش تاریخی آن، در بسیاری از گنجه های شخصی مانده و به ندرت نابود می شوند. نگاهی به تاریخ ایران نشان می دهد که از دوره هخامنشی آرشیو کردن اسناد وجود داشته و به دست آمدن الواح گلی، آن را اثبات نموده است. اما به صورت رسمی از دوره قاجاریه است که با تشکیل وزارت خارجه، اسناد سیاسی در وزارت خارجه و اسناد اقتصادی در وزارت اقتصادیه نگهداری شدند.

در سال 1278 وزارت خارجه ایران مانند کشورهای اروپایی، بایگانی خود را با رعایت اصول صحیح حفظ و نگهداری اسناد را نظم داد. در سال 1349 مجلس شورای اسلامی لایحه تاسیس سازمان اسناد ملی را تصویب کرد و به این شکل آرشیو ملی ایران به صورت رسمی گشایش یافت. از جمله وظایف آرشیو ملی ایران، فرایند شناسایی، فراهم آوری، نگهداری، سازماندهی و اطلاع رسانی اسناد ملی ایران را عهده دار شد.

نگهداری از اسناد، نیازمند دانش خاص و ایجاد شرایط خاص است و سازمان اسناد، برترین جایی است که می تواند از اسناد محافظت نموده و مانع از بین رفتن آن ها گردد. اسناد، مهم ترین و دست اول ترین منابع تاریخی برای پژوهش محسوب می شوند، سازمان اسناد می تواند مرجعی مطمئن برای گذاشتن اسناد در اختیار پژوهشگران باشد.

به گزارش معاونت سازمان اسناد ملی، بعضی از اسناد نزد دستگاه های دولتی است که باید به سازمان واگذار گردد و بعضی دیگر در دست مردم است. در گذشته، مردم سندها را در اختیار سازمان اسناد می گذاشتند و در زمینه وقف آن ها اقبال بهتری نشان می دادند. به احتمال بسیار اسنادی که در دست مردم است، مربوط به خاندان ها یا طوایف است که خود می تواند گوشه هایی از تاریخ محلی یا ملی را روشن کند.

به گفته معاونت سازمان اسناد ملی، سالانه 10 تا 15 مجموعه سند که ممکن است تا 100 برگ را شامل گردد، از سوی خاندان ها در اختیار سازمان اسناد قرار می گیرد. قدیمی ترین این اسناد اهدایی، سندی مربوط به دوره ایلخانی است، حکم و فرمان دیوانی، عقدنامه، مبایعه نامه، استعلام و در کنار آن، دستنوشته یا تمبر از مصادیق سند است.

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی می گوید:

در حال حاضر 9 میلیون برگ سند در مرکز اسناد ملی است که بازخوانی شده است و تعداد بسیاری سند نیز وجود دارد که هنوز بازخوانی نشده و در خصوص آن ها تصمیمی اتخاذ نشده است. سازمان اسناد برای حفظ اسناد ملی، در 12 استان شعبه دارد و در سایر استان ها نیز در دفاتر استانداری، مکان هایی به این مهم اختصاص داده شده تا اسناد را جمع آوری و به سازمان اسناد تهران تحویل دهند.

طبق قانون، باید سندی که به سازمان اسناد ملی اهدا شد قابل بازگرداندن نیست، اما در صورتی که کسی بخواهد سند را نزد خود نگه دارد، می تواند با توافق با سازمان اسناد آن را در اختیار سازمان قرار دهد و پس از اسکن سند و دیجیتال سازی، برای داشتن یک نسخه از سند، اصل آن تحویل صاحب سند داده گردد.

بروجردی با اشاره به تخمین میلیون ها سند در آرشیوهای مردمی، گفت:

در زمینه اسنادی که پیش خانواده ها است، بیشتر تشویق و ترغیب انجام شده تا این اسناد در قالب اهدا، خرید یا به صورت امانی در اختیار مرکز قرار گیرد. سازمان اسناد تصمیم دارد که در اواخر بهمن ماه، برای تشویق مردم، روی تندیسی که به وسیله استاد تناولی ساخته شده، نام اهداکنندگان اسناد را حک کند.